Öğr.Gör.Uz.Dr.Huriye Ş.Kızıltan

Çörek otunun diğer dillerdeki değişik isimleri nigella sativa, black seed, black cumin’dir.Ranunculaceae ailesindendir.Arab ülkelerinde Al- habbah, al-sevda, habbet al-baraka ismleri ile bilinir. Akdeniz ülkeleri ve orta asyada yaygın olarak kullanılan bir bitkidir. Astım, kronik bronşit, sinüzit gibi solunum yolu hastalıklarında, mide ülseri, hazımsızlık, tıkanma sarılığı gibi sindirim sistemi hastalıklarında,paraziroz ve fungoziste, allerji ve egzemada, romatizmal hastalıklarda, kanserde, diabette, kalp damar hastalıklarında kullanılan siyah renkli küçük tohumlardır.

Orta Asyada akrep, örümcek sokmalarına, kedi, kopek ısırmalarına karşı da kullanılmıştır. 

İnsanlarda  kemik iliğini uyarmak sureti ile lenfositleri artırarak  bağışıklık sistemini güçlendirebilir. Hücreler daha çok sitokrin üretme özelliği kazanırlar. Bu sitokinlerden, interlekin-1-beta ve tumor necrosis faktörü daha çok artırır .

Diğer bir araştırmada thymoquinone’un kanser tedavilerinde bazı toksik etkileri önleyebildiği gösterilmiştir. Böbreklere ve kemik iliğine belirgin toksik etkileri olan cisplatine adlı kemoterapi ilacı ile verildiğinde toksik etkilerde belirgin olarak azalma görülmektedir. Karaciğeri ve böbrekleri carbon tetrachloride toksisitesine karşı da koruyabilmektedir.Antioksidan özelliği de bu korumada önemlidir.

U.S.D.A. Phytochemical and Ethnobotanical Databases compiled by James Duke, Ph.D., de yapılan araştırmaları neticesine göre çörek otu limonene de içerir ki limonene bazı kanser türlerinin tedavisinde araştırılmaktadır. Ayrıca yüksek oranda lavender de içermektedir.

Bağışıklık sistemine etkileri

Bağışıklık sistemi zayıf olanlarda 20 yılı aşkın bir zamandır  yapılan çalışmalarda belirgin iyileşmeler görülmüştür. 1986’da Drs.El-Kadi ve Kandil bu konuda bir çalışma başlatmıştır.Hastalar gruplara ayrılmış, 1. gruba günde 2 kere 1glık çörek otu kapsüllerinden 4 hafta boyunca verilmiş, ikinci gruba ise placebo verilmiş. 4 hafta sonunda yardımcı T lenfositlerinin baskılayıcı T lenfositlerine oranı incelenmiş ve çörek otu verilen grupda bu oranın %72 arttığı görülmüştür. Beraberinde doğal öldürücü hücrelerde de artış tesbit edilmiştir. 

Placebo alan grupda ise bu oranda %7’lik bir düşüş gerçekleşmiştir. Bağışıklık sistemininin zayıf olduğu kanser, Aids gibi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği düşünülmüştür.  Bu sonuçlar 1993de Saudi Pharmaceutical Journalde Dr.Basil Ali ve grubu (College of medicine at Kin Faisal University) tarafından yapılan bir çalışmanın yayınlanması ile doğrulanmıştır.

Yine Biological and Medical Research Center in Riyadh, Saudi Arabiadan (1997) Dr. Haq’ın yapmış olduğu çalışmalarda çörek otunun yardımcı lenfosit(T4) / baskılayıcı lenfosit (T8)oranını %55, doğal öldürücü hücre oranını(NKC) da %30 oranında artırdığını ortaya koymuştur. Bunun yanında Hak ve grubu interleukin-3, interleukin1 beta(IL-1beta) düzeylerini de artırdığını göstermiştir. Lenfositleri uyarıcı etki P1, P2 proteinleri ile oluşmakta  maksimum etki 10ug/ml de ortaya çıkabilmektedir. Her dort proteini uyaran yüksek konsantrasyonda lenfositleri baskılayıcı etki ortaya çıkabilir.

Solunum sistemine etkileri

 Suudi Arabistan ve komşu ülkelerde çörek out tohumları ve yağı astım tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Nigellone thymoquinonun carbonyl polimeridir. Astım bronşialed profilaktik ajandır. Özellikle çocuklarda daha etkilidir.

Mide barsak sistemine etkileri

Çörek otu,mide ağrılarında, kabızlıkta, sarılıkta kullanılmıştır. Chopra ve grubu, cörek otu tozunun, barsak gazlarında etkili olduğunu göstermişlerdir.İçeriğindeki nigellonun etkisi ile, histamini baskılayarak,domuzlarda barsak hareketlerini azaltabilmektedir.  Mahfouz ve El-Dahakhani, içerdiği thymoquinon türevleri ile, antikoleretik (sarılık önleyici) etkisini göstermişlerdir.  

El-Dahakhani ve grubu, çörek otu yağının, tavşanlarda, mide salgısını azalttığını, alkole bağlı gelişen mide ülserini iyileştirdiğini göstermiştir. Midedeki müsin içeriğinde, glutasyon düzeyinde de belirgin bir artış, mukozal histaminde ise belirgin bir azalma görülmüştür.  0.1-3mg/ml lik dozdaki crude yağı ise tam tersine tavşanlarda, K iyonuna bağlı barsak hareketlerini, kalsiyum kanal blokajı yaparak azaltmaktadır. Yine buda, çörek otunun dozajının ve değişik ekstrelerinin ne kadar farklı etkileri olabileceğini göstermektedir.

Thymoquinonun yapısı pankreas enzimlerine benzer, bu nedenle mide barsak sistemi rahatsızlıklarında ayrıca katkı sağlar. 

Hipoglisemik (şeker düşürücü) etkisi

Al-Avadi ve Gumma, çörek otunun, glikoneogenesisi önleyerek, kan şekerini düşürdüğünü göstermişlerdir.Çörek otunun volatil yağı ile insulin seviyesi etkilenmeden şeker düzeyi düşmektedir. Bamosa ve grubu, sağlıklı insanlarda, sabah akşam 1gram çörek otu kapsülleri verildiği takdirde kan şekerinin belirgin olarak düştüğünü göstermişlerdir.

Kalp damar sistemine etkileri

Arab alternatif tıbbında çörek otunun saf olarak veya, balla, sarmısakla hazırlanan karışımları hipertansiyona kanşı kullanılıyordu. El-Tahir tarafından çörek otunun volatil yağının ve thymoquinonun doza bağlı olarak, kalp atışlarını ve arteriel damar basıncını düşürdüğü gösterilmiştir. Oluşturduğu etkiler, atropin ve siproheptadinle önlenebilir. Rezerpin, düşük doz volatil yağın etkisini önleyebilirken, thymoquinona karşı etkisizdir. Oluşan antihipertansif etkilerin santral olarak iletilen 5-hidroksitriptaminerjik ve muskarinik mekanizmaların tutulumu ile oluştuğu sanılmaktadır. Diüretik etkisi de vardır. 

Çörek otunun fikse yağı, tavşanlarda, adenosin difosfata bağlı trombosit agregasyonunu önlemektedir. Metoksipropil, benzenodiol, timol, carvacrol ve diğer 8 içeriğinin etkisi ile çok kuvvetli araşidonik asid inhibisyonuna bağlı trombosit agregasyon inhibisyonu olmaktadır. Bu etki aspirinle elde edilenden daha kuvvetlidir. 

Normal insanlarda, sabah akşam 1g çörek otu kapsülü vererek, 7-14. günlerde kolesterol ve trigliserid düzeylerinde düşme görülmüştür.

Süt oluşumuna etkisi

1979da Agarwhalin çalışmasında çörek otu yağının süt veren kadınlarda süt oluşumunu artırdığı ortaya konmuştur. 1989da, University of Pothcestroomliteratürünfe, çörek otu yağının muhtemelen içermiş olduğu lipid fraksiyonu ve hormonların etkisi ile süt verenlerde süt oluşumunu artırdığı bildirilmiştir.  

Antihistaminik özelliği

Histamin, vücudumuzda normalde salgılanan allerjilere sebep oabilen bir maddedir. 1960da Badr- el-Din ve Mahfouz çörek out yağından dithymoquinon dimerini izoe etmişlerdir. Buna nigellon adını vermişler ve alerjik astım rizindeki hastalara ağız yolu ile uygulamışlardır. Hastaların çoğunda şikayetlerin düzeldiğini gözlemlemişlerdir.

Yeni çalişmalarda kristalize nigellon kullanılmıştır. Çocuklar ve erişkinlerde yapılan bu çalışmalarda nigellon etkili bulunmuş ve toksik etki görülmemiştir.

1993de, Nirmal Chacravarty, MD., kristalize nigellonun histamine üzerindeki inhibitor etkisini araştırmış, bu etkisini protein kinaz Cyi baskılayarak gerçekleştirdiğini göstermiştir. Zira protein kinaz C histamin salgılanmasında uyarıcı bir etki yapmaktadır. Mast hücrelerinde nigellon etkisi ile kalsiyum alımında düşüş görülmekte, böylece histamine salgısı azalmaktadır.

Antiinflamatuar özellikleri

 Thymoquinon, doza bağlı olarak tromboksan B2 ve leukotriene B4, siklooksijenazve araşidonik asid düzeyini azaltarak ağrı kesici ve antiromatizmaletki göstermektedir. Muhtemelen supraspinal düzeyde gerçekleşen kappa opioid reseptör uyarısı da bu ağrı kesici etkiyi güçlendirmektedir.

1960ı yıllarda Prof.Dakhakny çörek otu yağının antiinflamatuar etkisinin bulunduğunu, artrit tedavisinde kullanılabileceğini savunmuştur. 1995de Pharmacology research laboratories, Department of pharmacy, Kings college, Londda yapılan araştırmalarda thymoquinonun eicosanoid üretimini durdurmak sureti ile antiinflamatuar etki oluşturduğunu göstermişlerdir. Tek başına thymoquinon uygulaması ile daha belirgin antiinflamatuar etki elde etmişlerdir. Araştırmacılar çörek out içeriğindeki C20:2 adlı kimyasal maddenin de (doymamış yağ asidleri) hücrelerdeki antiinflamatuar aktiviteyi olumlu etkilediğini savunmuşlardır.

1997de aynı merkezde yapılan arştırmalarda, piyasada bulunan ticari antiinflamatuar ajanlara eşdeğer etkiye sahip olduğu gösterilmiştir.

 Antitümör özelliği

Çörek otu biyolojik cevap değiştiriciler grubundandır. Kanser hücrelerine karşı toksik özellik göstermesine karşılık normal hücreleri koruyucu özelliği vardır. Kemoterapide kullanılan çok önemli bir ilaç olan cisplatinin kan ve böbrek hücrelerine karşı oluşturduğu toksik etkiler çörek otu ile birlikte uygulandığı vakalarda belirgin olarak azalmaktadır. Bilimsel çalışmalarla da ispatlanmıştır . Aktif bileşikleri thymoquinoline ve dithymoquinondur. Laboratuar deneylerinde özellikle de antikanser ilaçlara dirençli tümörlerde, tümor hücrelerini baskıladığı gösterilmiştir . İnternational Immuno-Biology Research Laboratory in south Carolina’da yapılan çalışmalarda çörek otu ile inkube edilen kanser hücrelerinin  büyümek için ihtiyaç duydukları fibroblast growth factor ve colagenase proteini üretemedikleri gösterilmiştir. Her iki factor de tumor kan damarlarının gelişiminde gereklidir. Böylece tümor gelişimi durdurulabilmektadir.

 Farelerde croton yağı ile oluşan cilt kanserini hem oluşma aşamasında, hem de önleme aşamasında etkili olduğu gösterilmiştir (Çörek otu ve crocus sativus ekstreleri birlikte topical olarak uygulanması ile).Böylece papillomların hem oluşumunu, hem de oluşan paillomların sayısını azalttığı gösterilmiştir.

 Amala research centerda yapılan bir araştırmada çörek otunun potent bir antitümör ajan olduğu, bu etkisini muhtemelen uzun zincirli yağ asitleri yolu ile gerçekleştirdiği bilidirilmiştir. Ayrıca bir protein C kinaz inhibitörü olduğu da bilinmektedir. Protein C kinazın  kanser oluşumunu uyarıcı etkisi olduğu zaten ispatlanmıştır.Hem uzun zincirli yağ asidleri hem de thymoquinonun etkisi ile farelerde cilt kanseri ve lenfomada antitümör özelliği gösterilmiştir.

Doxorubicine ve ethoposide karşı gelişmiş dirençte normalin 10 katı kadar ilaçla ancak etki elde edilebilirken çörek otu bilişinlirinden thymoquinon ve dithymoquinon ile birlikte verildiklerinde direnç gelişmediği gösterilmiştir. Çörek otu farelerde benzoprenle oluşturulan mide kanserinin oluşumunu da %67- 70 durdurabilmektedir.  20-methylcholantrenle oluşturulan fibrosarkom, akciğer kanseri oluşumunu da azaltmaktadır.

Anti-Oksidant Aktivite

Antikanser ilaçlarla ve bazı toksinlerin etkisi ile oluşan kemik iliği, böbrek ve karaciğer zararı bu ilaçların çörek otu ile birlikte verildiğinde belirgin olarak daha az görülmektedir. Farelerde cisplatin etkisi ile oluşan hemoglobin ve lökosit sayısında oluşan düşmeyi engellemektedir. Sistein ve Evitamini bu etkisini daha da güçlendirir.Beyinde fosfolipid lipozomlarının peroksidasyonunu da engeller.

Badary ve grubu thymoquinonun farelerde ifosfamide bağlı olarak gelişen fanconi sendromunu , tavşanlarda doxorubicine bağlı gelişen hiperlipidemik nefropati,de iyileştirici etkisini göstermişlerdir.  

Türkdoğan ve grubu N. sativanın tavşanlarda karbon tetraklorüre bağlı gelişen karaciğer fibrozisi ve sirozunu önlediğini göstermişlerdir. El-Sherbeny, çörek otunun, tavşanlarda, herbisid 2,4-D ile oluşan genotoksik etkiyi önlediğini ispatlamıştır.

 Antibakterial, antifungal özellikleri

1989da Pakistan Journal of pharmacy, çörek otu yağının antifungal etkisini ortaya koymuş, 1992de Departman of Pharmacy, University of Dhaka, Bangladesh çörek otu yağının antibakteriel özelliğini arştırmak için çalışmalar başlatmışlardır. Ampicillin, tetracycline, cotrimasole, gentamicine, nalidixic acidle karşılaştırmalı olarak yapılan çalışmada, antibiyotiklere dirençli olan shigella (shigella disenteria hariç), v.colera, E.coli infeksiyonlarında çörek otu yağı etkili bulnmuştur. Özellikle bu shigella için önemlidir, zira shigella infeksiyonunda antibiyotiklere çok kolay direnç gelişmektedir. İlk olarak gram pozitif bakterilere karşı da etkili oldğu El-Fatatry tarafından  gösterilmiştir. Hanafi ve Hatem de bunu göstermişlerdir. Stafilokokkus aureus ve psödomonas aerogenosa infeksiyonna karşı da etkili bulunmuştur. Streptomisin ve gentamisinle sinerjistik etkili, spektinomisin, eritromisin, tobramisin, doksisiklin, kloramfenikol, nalidiksik asid, ampisillin, linkomisin, kotrimoksazolle additif etkili olduğu gösterilmiştir. Kandida infeksiyonlarında, multi antibiyotik dirençlerinde de etkilidir.

 Çörek otu yağı, sitomegalovirüsle infekte farelerde intraperitoneal uygulamalarında IFN  üretimini artırarak karaciğer ve dalaktaki sitomegalovirüs yoğunluğunu azaltmaktadır.

 Akhtar ve Rıfat, çocuklarda parazit infeksiyonlarında çörek otunun etkisini göstermişlerdir. Niclosamide eşdeğer etki elde edilmiştir.

İdrar ve cinsel organ etkileri

Çörek otu eskiden adet bozukluklarından, az adet görme menesına gelen oligomenore tedavisinde kullanılmış ve böylece infertilite tedavisinde faydalı bulnmuştur. El- Naggar ve El-Deib,gebe ve gebe olmayan tavşanlarda yaptıkları çalışmalarda, çörek otunun crude yağının rahim kontraksiyonlarını artırdığını ve gebe olanlarda düşüğe sebep olabildiğini göstermişlerdir (İlişki sonrası 1-10 günlerde).   

Buna karşılık Aqel ve Shaheen, çörek otunun volatil yağının tavşan ve domuzlarda rahim kontraksiyonlarını durdurduğunu göstermişlerdir. Benzer olarak gebe tavşanlarda 2 hafta süre ile çörek otunun sabit yağı verilmiş, daha önceden oksitosin ve PGE2 ile oluşturulmuş rahim kontraksiyonlarının baskılandığını göstermişlerdir.  Bu da farklı dozlarda ve içerikle farklı etkilerin elde edilebileceğini göstermektedir.

REFERENCES

1. El-Kadi A, Kandil O. Effect of Nigella sativa(the black seed) on immunity. Proceeding of the 4^th International Conference on Islamic Medicine, Kuwait. Bull Islamic Med1986; 4: 344-8.
2. Al-Jishi SAA. A study of Nigella sativaon blood hemostatic functions. M.Sc Thesis. [King Faisal University, Dammam, Saudi Arabia]: 2000.
3. Houghton PJ, Zarka R, de las Heras B, Hoult JR. Fixed oil of Nigella sativaand derived thymoquinone inhibit eicosanoid generation in leukocytes and membrane lipid peroxidation. Planta Med Feb 1995; 61 (1): 33-6.
4. Salomi MJ, Nair SC, Panikkar KR. Inhibitory effect of Nigella sativaand Saffron (Crocus sativus) on chemical carcinogenesis in mice. Nutr Cancer (1991) 16 (1): 67-72.
5. Topozada HH, Masloum H, El-Dakhakhany M. The anti-bacterial properties of Nigella sativaseeds: Active principle with some clinical application. J Egypt Med Assoc 1965; 48(suppl): 187-202.
6. El-Fatatry. Isolation and structure assignment of an anti-microbial principle from the volatile oil of Nigella sativaL seeds. Pharmazie 1975;30 (2): 109-11.
7. Akhtar MS, Riffat S. Field trial of Saussurea lapparoots against nematodes and Nigella sativa seeds against cestodes in children. J Pakistan Med Assoc 1991;  41 (8): 185-7.
8. Nair SC, Salomi MJ, Panikkar KR. Modulatory effects of Crorcus sativusand Nigella sativa extracts on cisplatin-induced toxicity in mice. J Ethnopharmacol 1991; 31 (1): 75-83.
9. Badary OA, Abdel-Naim AB, Abdel-Wahab MH, Hamada FM.  The influence of thymoquinone on doxorubicin-induced hyperlipidemic nephropathay in rats. Toxicology 2000; 143(3): 219-226.
10. Al-Awadi FM, Gumma KA. Studies on the activity of individual plants of an anti-diabetic plant mixture. Acta Diabetol Lat 1987; 24 (1): 37-41.
11. Bamosa  AO, Ali BA, Sowayan SA. Effect of oral ingestion of Nigella sativaseed on some blood parameters. Saudi Pharm J 1997; 5 (2-3): 126-9.
12. Gad AM, El-Dakhakhany M, Hassan MM. Studies on the chemical constitution of Egyptian Nigella sativaL oil. Planta Med 1963; 11 (2): 134-8.
13. Babayan VK, Koottungal D, Halaby GA. Proximate analysis, fatty acid and amino acid composition of Nigella sativaL seeds. J Food Sci 1978;43 (4): 1314-5.
14. Salama RB. Sterols in the seed oil of Nigella sativa. Planta Med 1973; 24 (4):375-7.
15. Menounos P, Staphylakis K, Gegiou D.The sterols of Nigella sativa seed oil. Phytochemistry 1986; 25: 761-3.
16. Enomoto S, Asano R, Iwahori Y, Narui T, Okada Y, Singab AN, Okuyama T, et al.Hematological studies on black cumin oil from the seeds of Nigella sativa L. Biol Pharm Bull 2001; 24 (3): 307-10.
17. El-Dakhakhany M. Studies on the chemical constitution of Egyptian N. sativa L. seeds. Planta Med 1963; 11(4):465-70.
18. Ghosheh OA, Houdi AA, Crooks PA. High performance liquid chromatographic analysis of the pharmacologically active quinones and related compounds in the oil of the black seed (Nigella sativaL.). J Pharm Biomed Anal 1999; 19 (5): 757-62.
19. El-Zawahry BH. Isolation of new hypotensive fraction from Nigella sativaseed. Kongr Pharm Wiss 1964; 23: 193-203.
20. Ata-ur-Rehman, Malik S, Ahmed S, Chaudhry I, Habib-ur-Rehman. Nigellimine-N-Oxide, a new isoquinoline alkaloid from seeds ofNigella sativa. Heterocycles 1985; 23: 953-5.
21. Ata-ur-Rehman, Malik S, Cun-Hung H, Clardy J. Isolation and structure determination of nigellicine, a novel alkaloid from seeds of Nigella sativa. Tetrahedron Lett 1985;  26: 2759-62.
22. Atta-ur-Rehman, Malik S. Nigellidine, a new indazole alkaloid from seeds of Nigella sativa.J Res Iinst 1995; 36: 1993-6.
23. Drozed AG, Komissarenko FN, Litvinenko EA. Coumarins of some species of Ranunaulaceaefamily. Farm ZH 1970; 25 (4): 57-60.
24. Kumara SS, Huat BT. Extraction, isolation and characterization of anti-tumour principle, alpha-hedrin, from the seeds of Nigella sativa. Planta Med 2001;67(1):29-2.
25. Ansari AA, Hassan S, Kenne L, Atta-ur-Rehman, Wehler T. Structural studies on a saponin isolated from Nigella sativa. Phytochemistry 1988; 27(12): 3977-9.
26. El-Zawahry BH. Chemical composition of Nigella sativa Linn seed. In: effect of Nigella sativa on certain aspects of metabolism after feeding normal and hyperlipedemic diet in adult and old animals[MD thesis in medical basic sciences]. Cairo, Egypt: Al-Azhar University, 1997:16-28.
27. Haq A, Abdullatif M, Lobo PI, Khabar KS, Sheth KV, Al-Sedairy ST. Nigella sativa: Effect on human lympocytes and polymorphonuclear leucocyte phagocytic activity. Immunopharmacology 1995; 30(2): 147-50.
28. Haq A, Lobo Pl, Al-Tufail M, Rama NR, Al-Sedairy ST. Immunomodulatory effect of Nigella sativaproteins fractionated by ion exchange chromatography. Int J Immunopharmacol 1999; 21 (4): 283-5.
29. Swamy SM, Tan BK. Cytotoxic and imunopotentiating effects of ethanolic extract of Nigella sativaL seeds. J Ethnopharmacol 2000; 70 (1): 1-7.
30. Mutabagani A, El-Mahdy SAM. A study of the anti-inflammatory activity of Nigella sativaL and thymoquinone in rats. Saudi Pharm J 1997; 5(2): 110-3.
31. Al-Ghamdi MS. Anti-inflammatory, analgesic and anti-pyretic activity of Nigella sativa. J Ethnopharmacol 2001; 76: 45-8.
32. Abdel-Fattah AM, Matsumoto K, Watanabe H.Antinociceptive effects of Nigella sativa oil and its major component, thymoquinone, in mice.Eur J Pharmacol 2000;  14 (1): 89-97.
33. Salomi NJ, Nair SC, Jayawardhanan KK, Varghese CD, Panikkar KR. Antitumour principles from Nigella sativaseeds. Cancer Lett 1992;63 (1): 41-6.
34. Worthen Dr, Ghosheh OA, Crooks PA. The in vitro anti-tumour activity of some crude and purified components of black-seed, Nigella sativaL. Anticancer Res 1998;  18(3A): 1527-32.
35. Badary OA, Gamal El-din AM. Inhibitory effect of thymoquinone against 20-methylchlolanthrene-induced fibrosarcoma tumorigenesis. Cancer Detect Prev 2001; 25(4):362-8.
36. Hanafi MS, Hatem ME. Studies on the anti-microbial activity of the Nigella sativaseed (Black Cumin). J Ethnopharmacol 1991; 34 (2-3): 275-8.
37. Morsi NM. Antimicrobial effect of crude extracts of Nigella sativaon multiple antibiotic resistant bacteria. Acta Microbiol Pol 2000; 49 (1): 63-74.
38. Salem ML, Hossain MS. Protective effect of black seed oil from Nigella sativaagainst murine cytomegalovirus. Int J Immunopharmacol 2000;22 (9): 729-40.
39. Korshom M, Moghney AA, Mandour A. Biochemical and parasitological evaluation of Nigella sativaagainst rumen fluke (Paramphistomum) in sheep as compared with trematocide “Hapadex”. Assiut Vaternary Med J 1998; 39 (78): 238-44.
40. Mahmoud MR, El-Abhar HS, Salh S. The effect of Nigella sativaoil against the liver damage induced by Schistosoma mansoni infection in mice. J Ethnopharmacol  2002; 79(1): 1-11.
41. El-Daly ES. Protective effect of cysteine and vitamin E, Crocus sativusand Nigella sativa extracts on cisplatin-induced toxicity in rats. J Pharm Belg 1998; 53 (20): 87-95.
42. Daba MH, Abdel-Rehman MS. Hepatoprotective activity of thymoquinone in isolated rat hepatocytes. Toxicol Lett 1998;95 (1): 23-9.
43. Nagi MN, Alam K, Badary OA, al-Shabanah OA, al-Sawaf HA, al-Bekairy AM. Thymoquinone protects against carbon tetracholide hepatotoxicity in mice via an antioxidant mechanism. Biochem Mol Biol Int 1999; 47(1): 153-9.
44. El-Dakhakhany M, Mady NI, Halim MA. Nigella sativaL oil protects against CCL₄ and D-galactosamine induced hepatotoxicity and improves serum lipid profile in rats. Arzeimittelforschung 2000; 50 (9): 832-6.
45. Badary OA, Al-Shabanah OA, Nagi MN, Al-Rikabi AC, Elmazar MM. Inhibition of benzo(a)pyrene-induced forestomach carcinogenesis in mice by thymoquinone. Eur J Canccer Prev 1999; 8(5): 435-40.
46. Burits M, Bucar F. Antioxidant activity of Nigella sativaessential oil. Phytother Res 2000;  14 (5): 323-8.
47. Turkdogan MK, Agaoglu Z, Yerner Z, Ekeroglu R, Akkan HA, Avci ME.The role of antioxidant vitamins (C and E), selenium and Nigella sativa in the prevention of liver fibrosis and cirrhosis in rabbits: new hopes. DTW Dtsch Tierarztl Wochenschr 2001; 108 (2): 71-3.
48. El-Sherbeny KM. Genotoxic effect of the herbicide 2,4-D on mitosis and meiosis of the mouse and the protective effect of N. sativa[var. Balady]. Bull Facult Agricult Cairo Univer 2001; 52 (3): 497-509.
49. EL-Dakhakhany M. Some pharmacological properties of some constituents of Nigella sativaL seeds: The carbonyl fraction of essential oil.Proceeding of the 2^nd International conference on Islamic Medicine, Kuwait, 12^th April: 1982;  426-31.
50. Chakarvarti N. Inhibition of histamine release from mast cells by nigellone. Ann Allergy, 70 (3):237-242.
51. Badar El-Din MK. Antiasthmatic activity of the active principle of Nigella sativa“Nigellone”. Gazette Egypt Paediatr Assoc 1960; 8 (4): 864-7.
52. Mahfouz M, El-Dakhakhany M. Some chemical and pharmacological properties of the new antiasthmatic drug “Nigellone”. Egyp Pharmacol Bull 1960; 42: 411-24.                       
53. El-Sayed MM, El-Banna HA, Fathy FA. The use of N. sativaoil as a natural preservative agent in processed cheese spread. Egypt J Food Sci 1994; 22 (3): 381-96.
54. El-Tahir KE, Ashour MM, Al-Harbi MM. The cardiovascular effects of the volatile oil of black seed (Nigella sativa) in rats: elucidation of the mechanism(s) of action. Gen Pharmacol 1993; 24(5): 1123-31.
55. Boskabady MH, Shahabi M. Bronchodilatory and anticholinergic effects of Nigella sativaon isolated guinea pig tracheal chains. Irn J Med Sci 1997; 22(3&4): 133.
56. Gilani AH, Aziz N, Khurram IM, Chaudhary KS, Iqbal A. Bronchodilator, spasmolytic and calcium antagonistic activities of Nigella sativaseed (Kalonji):  a traditional herbal product with multiple medicinal uses. J Pakistan Med Assoc  2001; 51(3): 115-20.
57. El-Tahir KE, Ashour MM, Al-Harbi MM. The respiratory effects of the volatile oil of black seed (Nigella sativa) in guinea pigs: elucidation of the mechanism(s) of action. Gen Pharmacol 1993; 24(5): 1115-22.
58. Zaoui A, Cherrah Y, Aloui K, Mahassine N, Amarouch H, Hassar M. Effect of Nigella sativafixed oil on blood homeostasis in rat. J Ethnopharmacol  2002; 79(1): 23-6.
59. Zaoui A, Cherrah Y, Lacaille-Dubois MA, Settaf A, Amarouch H, Hassar M. Diuretic and hypotensive effects of Nigella sativain the spontaneously hypertensive rat. Therapie 2000; 55 (3): 379-82.
60. El-Naggar ARM, El-Deib AEM. A study of some biological activities of Nigella sativa(black seeds) “Habbat El-Barka”. J Egypt Soc Pharmacol Exp Ther 1992;  11 (2): 781-800.
61. Keshri G, Singh MM, Lakshami V, Kamboj VP. Post-coital contraceptive effect of the seeds of Nigella sativa in rats. Indian J Physiol Pharmacol 1995; 39(1): 59-62.
62. Aqel M, Shaheen R. Effect of the oil of Nigella sativaseed on the uterine smooth muscle of rat and guinea pig. J Ethnopharmacol 1996; 52(1): 23-6.
63. El-Tahir KE, Al-Tahir AY, Ageel AM. Pharmacological studies on sesame and Nigella sativafixed oils: Effects on the sensitivities of the adrenoceptors, baroreceptors, platelets and the uterus of the rat. Saudi Pharmaceutical J 1999; 7 (4): 205-15.
64. Chopra RN, Nayyer SL, Chopra IC. Glossary of Indian medicinal plants. [India]: C.S.I.R, 1956; 176-88.
65. El-Dakhakhany M. Studies on the Egyptian Nigella sativaL: Some pharmacological properties of its seed’s active principle in comparison to its dihydro-compound and its polymer. Arzneim Forsch. Drug Res 1965; 15: 1227-9.
66. El-Dakhakhani M, Barakat M, El-Halim MA, ALY SM. Effect of Nigella sativaoil on gastric secretion and ethanol-induced ulcer in rats. J Ethnopharmacol 2000; 72 (1-2): 299-304.
67. Al-Awadi FM, Fatania H, Shamte U. The effect of a plant mixture extract on liver gluconeogenesis in streptozotocin-induced diabetic rats.Diabetes Res 1991; 18(4): 163-8.
68. Al-Hader A, Aqel M, Hasan Z. Hypoglycemic effect of volatile oil of Nigella sativaseeds. Int J Pharmacog 1993; 31 (2): 96-100.
69. Eskander EF, Jun HW, Ibrahim KA, Abdelal WE. Hypoglycemic effect of a herbal formulation in alloxan induced diabetic rats. Egypt J Pham Sci 1995; 36(1-6): 253-70.
70. El-Shabrawy OA, Nada SA. Biological evaluation of multi-component tea, used as hypoglycemic, in rats. Fitoterapial 1996; 67(2): 99-102.
71. Ghoneim MT, El-Gindy AR, El-Alami R, Shoukry E, Yaseen S. Possible effects of some extracts of Nigella sativaL seeds on blood coagulation system and fibrinolytic activity. Proceeding of 2^nd International Conference on Islamic Medicine 12^th Apr, Kuwait: 1982; 528-35.
72. Sayed MD. Traditional medicine in health care. J Ethnopharmacol 1980; 2(1): 19-22 sayings of Prophet Muhammad (peace be upon him), 2^nd  ed. Ankara, Turkey: Hilal Yayinlari.